Dhammadīpa

Ma tha thu airson Bùdasachd a chleachdadh, tha e feumail tòiseachadh le beusan. Tha na Còig Stiùiridhean Beusanta (pañcasīla) mar bhunait dhan t-Slighe uile-gu-lèir. Ged a tha beatha nam manach is bhanachag gu math pongail¹Tha na riaghailtean airson nam manaich agus nam banachaig anns a’ chiad earrann den Tipiṭaka, ris an canar am Vinaya. Tha na riaghailtean a’ deagh-stiùireadh gach uile taobh den bheatha aca. Anns an sgoil Theravāda (am Mianmar, an Tàidh, an Sri Lanka, an Laos, an Cambodia), leanas manaich 227 riaghailt, agus leanas banachaig 311. Anns an sgoil Dharmagupta (Mahāyāna: an t-Sìona, an Taiwan, an Coiria a Deas, am Bhietnam, an t-Iapan), leanas manaich 250 riaghailt fhad ‘s a leanas banachaig 348. Agus anns an sgoil Mūlasarvāstivāda (Vajrayāna: an Tibet, an Neapal, am Butàn), leanas manaich 253 riaghailt, agus leanas banachaig 364 riaghailt., bha am Bùda dhen bheachd gum feumadh luchd-na-tìre cuideachd beusan matha a chleachdadh. Tha na stiùiridhean seo gar cumail air an t-Slighe cheart; tha iad a’ cruthachadh inntinn shàmhach is stuama, agus tha sin riatanach ma tha thu airson tuigse fhàs agus fulangtachd (dukkha) a lughdachadh.

Ann an traidisean Theravāda, thathas a’ beachdachadh air an fheadhainn mar stiùiridhean airson giùlan moralta, seach riaghailtean cruaidhe a feumar a leantainn air eagal gum bi breith a’ tighinn air a’ “pheacach”. Tha, gu dearbh, buaidhean kammachail ann, mar a chì sinn nas fhaide air adhart. Ann an traidisean Mahāyāna, tha gabhail ris na Stiùiridhean Beusanta na sheòrsa de “bhaisteadh” (air sàilleabh ‘s nach eil facal nas fheàrr ann), far am bi duine gu h-oifigeil na Bhùdach.

Ged a chunnaic sinn na còig stiùiridhean mu thràth ann am post eile, tha iad air an sealltainn an-seo a-rithist còmhla ris na foirmlean aca:

1. “Gabhaidh mi orm fhìn an riaghailt teagaisg gus seachnadh a dhèanamh air marbhadh”²Pāṇātipātā veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi: seach dìreach beatha a thoirt bho bheothach, tha e nas ro-ghnìomhaiche ann a bhith a’ toirt urram do bheatha sam bith
2. “Gabhaidh mi orm fhìn an riaghailt teagaisg gus seachnadh a dhèanamh air goid”³Adinnādānā veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi: tha e a’ ciallachadh gu litireil “gabhail rud nach robh air a thoirt”; a gabhail rudan gun chead
3. “Gabhaidh mi orm fhìn an riaghailt teagaisg gus seachnadh a dhèanamh air mi-ghnàthachadh feise”⁴Kāmesumicchācārā veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi: tha seo a’ seachnadh gnìomhan feise a tha foill, èigneachail no leònach. A rèir teagasg iomlan a’ Bhùda, bu chòir dàimhean feise a bhith stèidhichte air aontachadh fhìor, gun fhoill agus gun èigneachadh.
4. “Gabhaidh mi orm fhìn an riaghailt teagaisg gus seachnadh a dhèanamh air breugaireachd”⁵Musāvāda veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi: seo a’ seachnadh cainnt mhì-chòir, aig a bheil ceithir seòrsaichean ann:
   • breugaireachd: facal brèige sam bith
   • cliù-mhill: bruidhinn dhraghail mu dhuine air a chùlaibh; cùl-chainnt
   • buirbealachd: cainnt làidir, gharg, fhuathach
   • bruidhinn gun adhbhar: cainnt mì-chiallach 
5. “Gabhaidh mi orm fhìn an riaghailt teagaisg gus seachnadh a dhèanamh air deoch làidir a tha nan adhbharan dì-mothachaidh”⁶Surāmeraya majjappamādaṭṭhānā veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi: a bharrachd air a bhith a’ seachnadh deoch làidir, bhiodh seo a’ gabhail a-steach a h-uile seòrsa deoch is druga a bheir air an inntinn a’ call a smachd fhèin.

Na Stiùiridhean agus Kamma

Ma bhriseas tu a’ chiad cheithir stiùiridhean le fios agus deòin, cruthaichidh tu kamma mì-sona (akusalakamma). Ach chan eil gan cumail gu fèin-ghluasadach a’ ciallachadh gu bheilear a’ cruthachadh kamma sona (kusalakamma).

Tha e feumail a thuigsinn nach cruthaichear kamma sam bith ach nuair a thèid gnìomh deònach a dhèanamh. Chan e dìreach ràdh nam faclan a th’ ann a bhith a’ cumail stiùireadh; ’s e stad a chur ort fhìn nuair a thig an t-iorradh. Mar eisimpleir, ma tha thu a’ gluasad do làimhe gus mosgìoto a mharbhadh, ach cuiridh tu stad ort fhèin, ‘s e sin a’ chiad stiùireadh a chumail ri seachnadh a’ toirt beatha. Tha an aon dùbhlan againn anns a’ dàrna, treas ’s ceathramh stiùireadh cuideachd: ’s e stad a chur oirnn fhìn bho a’ dèanamh rud mì-chòir a th’ anns an stiùireadh fhèin a chumail.

Tha a’ chòigeamh stiùireadh eadar-dhealaichte a thaobh kamma, no dìth kamma. Tha an stiùireadh seo neo-chlaon; tha sin a’ ciallachadh nach eil ga briseadh no ga cumail na ghnìomh moralta deònach. Ach ma bhriseas tu an stiùireadh seo, thèid ar bacadh-inntinn a lughdachadh, agus gu bheil e nas fhasa gum briseadh sinn na ceithir stiùiridhean kammachail gnìomhach eile.

Gu dearbh, chan e na còig seo a-mhàin a’ comharrachadh a h-uile gnìomh deònach mì-sona. Tha an liosta gun chrìoch. Ach, ma choimheadas sinn air freumhan nan gnìomhan, na trì truaillidhean (kilesā): sannt (lobha), fuath (dosa), agus saobh-chràbhachd (moha), faodaidh sinn am prionnsabal a leudachadh. Nuair a tha freumh gnìomh deònach ann an aon dhe na trì truaillidhean seo, faodaidh sinn fios againn gum bi an gnìomh mì-sona, agus mar sin bacadh a chur air.

Nuair a stiùireas sinn ar beusan saoghalta leis a’ mhoraltachd seo, tha nas lugha de nàire is aithis againn. Mar thoradh air a sin, tha ar n-inntinn nas sàmhaiche is nas buigidhe, a’ leigeil dhuinn a dhol a-steach don mheòrachadh, a chumail suas, agus ar n-adhartas spioradail a dhèanamh le tuigse agus seasmhachd.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

• 1
  Tha na riaghailtean airson nam manaich agus nam banachaig anns a’ chiad earrann den Tipiṭaka, ris an canar am Vinaya. Tha na riaghailtean a’ deagh-stiùireadh gach uile taobh den bheatha aca. Anns an sgoil Theravāda (am Mianmar, an Tàidh, an Sri Lanka, an Laos, an Cambodia), leanas manaich 227 riaghailt, agus leanas banachaig 311. Anns an sgoil Dharmagupta (Mahāyāna: an t-Sìona, an Taiwan, an Coiria a Deas, am Bhietnam, an t-Iapan), leanas manaich 250 riaghailt fhad ‘s a leanas banachaig 348. Agus anns an sgoil Mūlasarvāstivāda (Vajrayāna: an Tibet, an Neapal, am Butàn), leanas manaich 253 riaghailt, agus leanas banachaig 364 riaghailt.
• 2
  Pāṇātipātā veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi
• 3
  Adinnādānā veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi
• 4
  Kāmesumicchācārā veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi
• 5
  Musāvāda veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi
• 6
  Surāmeraya majjappamādaṭṭhānā veramaṇī sikkhāpadaṁ samādiyāmi

Tha a h-uile Bùdach – an dùisgte ‘s gun dhùsgadh, luchd-na-cèille ‘s luchd-na-tìre, beairteach ‘s bochd, òg ‘s sean – a ‘gabhail tèarmann anns na Trì Seudan (tiratanā): am Bùda, an Dhamma, ‘s an Saṅgha, leis an fhoirmle a leanas:

Thèid mi mar thèarmann dhan Bhùda¹Buddhaṁ saraṇaṁ gacchāmi
Thèid mi mar thèarmann dhan Dhamma²Dhammaṁ saraṇaṁ gacchāmi
Thèid mi mar thèarmann dhan Saṅgha³Saṅghaṁ saraṇaṁ gacchāmi

Ach carson? Tha a’ mhòr-chuid againn air rudeigin mì-riaraichte mun t-saoghal, no air cnap-starra corporra no inntinnil a thachairt rinn, no tha sinn san fharsaingeachd a’ sireadh sonais a tha nas àirde is nas seasmhaiche na an toileachas cumhachail a thig bho ar n-eòlas làitheil. Leis an ana-cothrom seo, tòisichidh sinn air rannsachadh airson teicheadh bho fhulangas no airson dòigh-beatha as fheàrr a thogail, agus thig sinn tarsainn air teagasg a’ Bhùda. Ma thig co-sheirm leis an teagasg seo, bheir sinn ar n-aigne gu tur don t-Slighe.

Nuair aithnicheas sinn ar saobh-chràbhachd fhèin a thaobh eòlais is adhartais fhìor air slighe spioradail, tionndaidhidh sinn gu tèarmann dha na nithean as urrainn ar dìon is ar stiùireadh: am Bùda, an Dhamma, agus an Saṅgha.

Mar a sgrìobhas Bhikkhu Bodhi ann an “Going for Refuge“:

Anns an trithear seo, tha gach ball ag obair ann an co-sheirm leis an dà bhall eile gus an dòigh-teasairginn a dhèanamh ri fhaighinn agus èifeachdach. Tha am Bùda na chomharradh air an tèarmann. Chan e neach-saoraidh a th’ ann a bheir saorsa thugad tro a phearsa. Tha saorsa no teasairginn an urra rinne fhèin, an urra ar dìcheall fhèin agus ar furachas ann an cleachdadh an teagaisg. ’S e tidsear, gu sònraichte, a th’ anns a’ Bhùda, fear a tha a’ mìneachadh na Slighe, a tha a’ comharrachadh an t-Slighe a feumaidh sinn coiseachd le ar comas fhèin is ar tuigse.

’S e an Dhamma an fhìor thèarmann. Mar amas an teagaisg, ’s e an Dhamma an t-suidheachadh tèarainte às aonais cunnart; mar an t-Slighe, ’s e an dòigh a thèid sinn chun an amaise; agus mar an teagasg faclail⁴Gheibhear iomlanachd an teagaisg anns an Tipiṭaka (na trì basgaidean), ris an canar cuideachd Canan Pāḷi. ‘S e na trì basgaidean an Vinaya, an Suttanta, agus an Abhidhamma. ‘S e a’ chiad fhear na riaghailtean dhan luchd-na-cèille; ‘s e an dàrna fear òraidean a’ Bhùda agus dhe dheisciobail chudromach, ann an cànan sìmplidh, làitheil sa mhòr-chuid; agus ‘s e an treas fear eòlas-inntinn feallsanachail an teagaisg., ’s e an corp stiùiridhean a tha a’ toirt cunntas air mar a chleachdas sinn an t-Slighe.

Ach, gus feum èifeachdach a dhèanamh den dòigh a tha romhainn, feumaidh sinn cuideachadh bho chàich a tha eòlach air an t-Slighe. ’S iadsan a tha eòlach air an t-Slighe a tha a’ dèanamh suas an t-Saṅghā, an luchd-cuideachaidh ann an lorg an tèarainn, aonadh nan cairdean spioradail as urrainn ar stiùireadh chun na Slighe a choileanadh leinn fhèin.⁵Within the triad each member works in harmony with the other two to make the means of deliverance available and effective. The Buddha serves as the indicator of refuge. He is not a savior who can bestow salvation through the agency of his person. Salvation or deliverance depends upon us, upon our own vigor and dedication in the practice of the teaching. The Buddha is primarily a teacher, an expounder of the path, who points out the way we ourselves must tread with our own energy and intelligence. The Dhamma is the actual refuge. As the goal of the teaching the Dhamma is the state of security free from danger; as the path it is the means for arriving at the goal; and as the verbal teaching it is the body of instructions describing the way to practice the path. But to make effective use of the means at our disposal we need the help of others who are familiar with the path. Those who know the path make up the Sangha, the helpers in finding refuge, the union of spiritual friends who can lead us to our own attainment of the path.

Mar sin, nuair a ghabhas sinn ris na Trì Seudan, chan eil sinn a’ sireadh tèarmann ann an creideas maol. Tha sinn a’ gabhail ris an t-Slighe fhìor-phractaigeach a tha romhainn. Tha am Bùda gar stiùireadh, tha an Dhamma mar an tèarmann fhìor is mar an t-Slighe dhuinn a leantainn, agus tha an Saṅghā gar cumail cuideachail is còmhla air an t-Slighe. Le gabhail ris an trithear seo, tha sinn a’ cur ar n-earbsa ann an dòigh-teasairginn a tha cinnteach.

Agus, nuair a ghabhas sinn an tèarmann, thèid sinn an uair sin don fhìor chleachdadh, a’ tòiseachadh le stiùireadh moràlta nan Còig Stiùiridhean Beusanta (Pañcasīla) ann am post na seachdain sa tighinn.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

• 1
  Buddhaṁ saraṇaṁ gacchāmi
• 2
  Dhammaṁ saraṇaṁ gacchāmi
• 3
  Saṅghaṁ saraṇaṁ gacchāmi
• 4
  Gheibhear iomlanachd an teagaisg anns an Tipiṭaka (na trì basgaidean), ris an canar cuideachd Canan Pāḷi. ‘S e na trì basgaidean an Vinaya, an Suttanta, agus an Abhidhamma. ‘S e a’ chiad fhear na riaghailtean dhan luchd-na-cèille; ‘s e an dàrna fear òraidean a’ Bhùda agus dhe dheisciobail chudromach, ann an cànan sìmplidh, làitheil sa mhòr-chuid; agus ‘s e an treas fear eòlas-inntinn feallsanachail an teagaisg.
• 5
  Within the triad each member works in harmony with the other two to make the means of deliverance available and effective. The Buddha serves as the indicator of refuge. He is not a savior who can bestow salvation through the agency of his person. Salvation or deliverance depends upon us, upon our own vigor and dedication in the practice of the teaching. The Buddha is primarily a teacher, an expounder of the path, who points out the way we ourselves must tread with our own energy and intelligence. The Dhamma is the actual refuge. As the goal of the teaching the Dhamma is the state of security free from danger; as the path it is the means for arriving at the goal; and as the verbal teaching it is the body of instructions describing the way to practice the path. But to make effective use of the means at our disposal we need the help of others who are familiar with the path. Those who know the path make up the Sangha, the helpers in finding refuge, the union of spiritual friends who can lead us to our own attainment of the path.

’S e Còmh-dhùnadh Ceart (Sammāsamādhi) an ceum deireannach den Ochd-shlighe Uasal agus pàirt de Earrann a’ Chòmh-dhùnadh. Chan e suidhe ann an suidheachan-measaidh le sùilean dùinte a th’ ann ach gu dearbh; ’s e staid inntinn a th’ ann a tha stèidhichte, socair, agus làn-thoirmis anns a’ mhionaid làthaireach.

Gheibhear foirfeachd a’ Chòmh-dhùnaidh Cheart ann an crìoch nan sùghadh (jhāna), staid inntinn far a bheil an mothachadh agus cuspair na meòrachadh “mar aon nì”. Tha ochd ìrean de jhāna ann, agus tha iad a’ sìor dhol na bu doimhne; canar “jhāna an t-so-mhaoine” (rūpajjhānā) ris a’ chiad cheithir, leis gu bheil an cuspair meòrachaidh aca nàdarrach agus corporra. ‘S e “jhāna neo-mhaoineach” (arūpajjhānā) a th’ air na ceithir ìrean eile, air sgàth ‘s gu bheil am fòcas aca air nithean nas aibhsiche, leithid mothachadh, fànas, agus neo-nì.

Ged a bhrosnaich am Bùda na manaich gus toraidhean nan jhāna a chòrdadh, fhuair e fhèin a-mach tràth na chùrsa cruaidh-chràbhach nach cuir na jhānā ach cùm fodha air na truaillidhean (sannt, fuath, saobh-chràbhachd¹lobha, dosa, moha a rèir a chèile) agus air na còig amalan (nīvarāṇā: sannt, droch-rùn, leisg, iomagan, agus teagamh²kāmacchanda, vyāpāda, thīnamiddha, uddhaccakukkucca, vicikicchā a rèir a chèile), chan eil gan spìonadh às an fhreumh gu tur, agus mar sin chan urrainn dhaibh saorsa iomlan bho dukkha a thabhann.

Ach, chan e amas leis fhèin a th’ ann an Còmh-dhùnadh Ceart. Nuair a thèid a cheangal ris an dà phàirt eile de Earrann a’ Còmh-dhùnadh – Dìcheall Ceart agus Mothachailne Cheart – thèid ullachadh cumhachdach a chruthachadh airson a bhith làn-thoirmis anns a’ mhionaid làthaireach. Leis an staid inntinn seo, gheibhear an comas gus èirigh is dol seachad nan nithean corporra is inntinneach fhaicinn agus a thuigsinn, agus mar thoradh air a sin, ruigheachd nibbāna.

A’ Dùnadh air an t-Ochd-shlighe Uasal

Tha sinn a-nis air ar turas air an t-Ochd-shlighe Uasal, an t-Slighe a stiùireas gu dùsgadh agus saorsa bho dukkha. Tha gach pàirt dhen t-Slighe ceangailte gu dlùth ri chèile, a’ cruthachadh iomlanachd làidir agus eagarach.

Thòisich sinn ar turas tro Dhamma le Earrann na Gliocais (Sealladh Ceart agus Rùn Ceart), a stèidheas ar n-inntinn air fìrinn agus ciall. Lean sinn le Earrann a’ Ghiùlan Eitigich (Cainnt Chòir, Gnìomh Còir, Cosnadh Ceart), a thionndaidheas a’ ghiùlas seo gu gnìomh beòtha. Agus chrìochnaich sinn le Earrann a’ Chòmh-dhùnadh (Dìcheall Ceart, Mothachailne Cheart, Còmh-dhùnadh Ceart), a neartaicheas agus a stèidheas ar n-inntinn gus an fhìrinn fhaicinn gu soilleir.

Chan e sreath de cheumannan a th’ ann an Ochd-shlighe Uasal, ach iomlanachd a bu chòir a h-ionadachadh nar beatha làitheil. Le practaig agus dìcheall, thig na buadhan fhèin am follais: socair, sonas, dùsgadh, agus mu dheireadh thall, nibbāna.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

• 1
  lobha, dosa, moha a rèir a chèile
• 2
  kāmacchanda, vyāpāda, thīnamiddha, uddhaccakukkucca, vicikicchā a rèir a chèile

Tha Mothachailne Cheart (Sammāsati) na pàirt dheireannach de Earrann a’ Chòmh-dhùnadh den Ochd-shlighe Uasal.

Gu mì-fhortanach, tha am facal “mothachailne” (sati: mindfulness) làn mì-thuigse a-muigh saoghal nam Bùdach, agus, gu h-onarach, ‘s mathaid gu bheil a-staigh cuideachd. Tha e a’ tighinn bhon fhacal Pāḷi eile, sarati, a tha a’ ciallachadh “cuimhne”. Gu deimhinn, tha pàirt de chuimhne ann an sati, ach tha a’ bhrìgh fada nas fharsainge na sin.

Mar a sgrìobh Bhikkhu Bodhi ann an “What Does Mindfulness Really Mean? A Canonical Perspective“:

“Ach cha bu chòir an cuimhne cus a chur romhainn anns a’ chùis seo. Nuair a bha e a’ deilbh na briathrachais a thiormaicheadh prìomh athchuingean agus cleachdaidhean a theagaisg, b’ fheudar don Bhùda griodadh às an fhaclachd a bha ri làimh. Gus an cleachdadh a dh’èirich na phrìomh charaidean anns an t-siostam meòrachaidh aige a chomharrachadh, roghnaich e am facal sati. Ach an-seo, chan eil sati a’ sealltainn air cuimhne idir. An àite sin, thug am Bùda brìgh ùr dhan fhacal a tha a’ freagairt air an t-siostam síceolas agus meòrachaidh aige fhèin. Mar sin, bhiodh e na mhearachd bhunaitach a bhith a’ prìomhachadh an t-seann bhrìgh cuimhne anns a’ cho-theacs ùr.… Tha mi den bheachd gur e an taobh seo de sati a nì an ceangal eadar an dà bhrìgh chainònteach: an aon chuid mar chuimhne agus mar mhothachadh soilleir air tachartasan an làthair.… Anns na suttas Pāli, tha sati an sàs ann an dreuchdan eile co-cheangailte ri meòrachadh, ach tha iad sin a’ daingneachadh a chomharrachadh mar mhothachadh soilleir agus làthaireachd bheò.”

A rèir am Pāli Text Society Dictionary, tha sati air a mhìneachadh mar “…intentness of mind, wakefulness of mind, mindfulness, alertness, lucidity of mind, self-possession, conscience, self-consciousness”. Còmhla ri Còmh-dhùnadh Ceart, thèid ar n-inntinn a stèidheachadh san làthair, gus am faic agus an tuig sinn èirigh is dol seachad nan nithean inntinneil is corporra (dhamma) bho mhionaid gu mionaid. Ciamar a nì sinn seo?

Anns an Mahāsatipaṭṭhānasutta (MN 10), tha am Bùda ag ràdh gur e dòigh air dùsgadh a th’ ann am mothachailne. Tha e a’ toirt iomradh air ceithir meòrachaidhean:

1. air a’ chorp (kāyānupassanā): a’ toirt fa-near ar n-anail, ar gluasadan, staid ar cuirp (suidhe, seasamh, coiseachd, laighe), agus na ceithir dùilean mòra (cattāro mahābhūtā)
2. air faireachdainn (vedanānupassanā): a’ mothachadh rudan a tha mì-tlachdmhor, thlachdmhor, no neo-mhì-thlachdmhor-is-neo-tlachdmhor. Chan eil seo a’ toirt sùil air tòcadh, mar toileachas no bròn, ach clàradh bunait mothaich (sùil, cluas, sròn, teanga, corp, inntinn) leis an rud fa-leth aice (rud fradhairc, rud fuaimneach, rud fàileachd, rud blasda, rud suathaidh, rud inntinnidh)
3. air inntinn (cittānupassanā): a’ leantainn staidean inntinn mar fhearg, toileachas, no sìth, agus staidean na h-inntinn fhèin, mar cùmhta/farsainge, còmh-dhùinte/neo-chòmh-dhùinte, agus saor/neo-shaor
4. air dhammā (dhammānupassanā): tha mòran luchd-teagaisg meòrachaidh ann am Myanmar ag ràdh gum bi seo a’ gabhail a-steach “a h-uile rud”, ach a rèir na sutta, tha sinn a’ meòrachadh air na còig amalan (nīvaraṇā), na còig cruinneachaidhean (pañcakkhandhā), msaa

Bheir sinn sùil nas mionaidiche air na ceithir meòrachaidhean ann an còmhraidhean ri teachd air meòrachadh.

Chan eil e mu bhith a’ feuchainn ri staid inntinn àraidh a chruthachadh. Tha e mu bhith “nìthean fhaicinn mar a tha iad dha-rìribh” (yathābhūtaṁ pajānāti), gun bhreug, gun sgàth, agus gun chlaonadh. Nuair a bhios sinn a’ dèanamh seo, tha sinn a’ treòrachadh ar n-inntinn air ais dhan t-Slighe.

Cuideachd, tha na sutta ag ràdh gu bheil iomadach buadh aig mothachailne fhìor: inntinn dhian, inntinn dhùisgte, soilleireachd inntinn, agus riaghladh fèin. Tha e gar cumail faisg air an fhìrinn.

Mar sin, ciamar a chleachdas sinn seo nar beatha làitheil? Chan eil feum air suidhe fada ann an seòmar dorch air cuisean cofhurtail. Faodaidh sinn mothachailne a chleachdadh le bhith a’ toirt fa-near ar n-anail rè a choiseachd, amhairc ar faireachdainnean gun an cur an céill, no a’ sgrùdadh ar n-inntinn fhèin nuair a tha fearg ag èirigh. Cuidichidh seo sinn gus na roghainnean “ceart” a dhèanamh nar gnìomhan: a’ seachnadh gnìomh deònach mì-sona (akusalakamma) agus a’ dol an sàs ann an gnìomh deònach sona (kusalakamma).

Tha Mothachailne Cheart a’ cur ar n-aire air na tha a’ tachairt taobh a-staigh agus taobh a-muigh, agus a’ leigeil leinn freagairt gu tuigseach an àite gu bras. Le trènadh, bidh an t-inntinn a’ fàs nas socraiche, nas fhosgailte, agus nas fìrinniche. Agus ’s e sin an amas: inntinn a tha saor, fosgailte, agus am fìrinn.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

Nise, tha sinn a’ tionndadh gu Earrann na Còmh-dhùnaidh, ris an canar Earrann na Meòmhrachd cuideachd, a’ tòiseachadh le Dìcheall Ceart (Sammāvāyāma).

Tha “Dìcheall” an seo a’ ciallachadh barrachd air saothair chorporra. Tha e mu shaothair inntinn: an oidhirp a thèid ann gus ar n-inntinn a stiùradh air ais gu ceart air an t-Slighe.

Tha ceithir Dìcheallan Ceart ann:

1. bacadh (saṁvara padhāna): a’ cur bacadh air stàitean mì-sona inntinn a tha ri èirigh, mar sannt, fuath, saobh-chràbhachd
2. cur às (pahāna padhāna): a’ leigeadh às de stàitean mì-sona inntinn a tha air èirigh
3. brosnachadh (bhāvanā padhāna): a’ toirt brosnachadh do stàitean sona inntinn a tha ri èirigh, mar caomh-chàirdeas, còmh-dhùnadh, tuigse
4. gleidheadh (anurakkhanā padhāna): a’ cumail suas agus a’ neartachadh stàitean sona inntinn a tha air èirigh

Chan eil na stàitean inntinn a tha liostaichte gu h-iomlan. Mar eisimpleir, airson stàitean mì-sona, faodaidh sinn bròn, frustrachas, iomagain, eadhon inntinn neo-chùramach a chur ris. Agus airson stàitean sona, faodaidh sinn co-fhaireachdainn (karuṇā), caomh-chàirdeas (mettā), dian-ùidh (jhāna), sìth (santi), socair (passaddhi), agus stàitean sona eile a chur ris.

‘S e a’ bheachd iomlan, gum feum sinn ar n-inntinn a thionndadh gu cùramach ri stàitean inntinn sona, gus am bi e comasach dhuinn an ath dhà phàirt den Ochd-shlighe Uasal a choileanadh gu soirbheachail: Mothachailne Ceart (Sammāsati) agus Còmh-dhùnadh Ceart (Sammāsamādhi).

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

’S e Cosnadh Ceart (Sammāājiva) an treas pàirt de Earrann a’ Ghiùlan Eitigich den Ochd-shlighe Uasal. Mar a tha an tiotal ag ràdh, tha e mu dheidhinn mar a shaothraicheas sinn ar beathannan, gu h-eitigeach agus gun cron a dhèanamh air duine no beothach.

Dìreach mar a tha Cainnt Chòir agus Gnìomh Còir (an dà chuid eile den earrainn seo), tha Cosnadh Ceart air a mhìneachadh mar seachnadh – seachnadh bho Chosnadh Mì-Chòir. Anns an Mahācattārīsakasutta (MN 117), tha am Bùda ag ràdh gur e Cosnadh Mì-Chòir a th’ ann an:

“…cealg, càineadh, bruidhneachas, suaicheantasan, agus a’ sireadh prothaide bho phrothaid.”

… agus gur e Cosnadh Ceart a’ seachnadh nan nithean sin. ’S e prionnsapalan àrd-ìre agus farsaing a th’ ann an sin. Ach tha e nas fheàrr nuair a tha am Bùda pongail. Ann an sutta eile, Vaṇijjāsutta (AN 5.177), tha e a’ sònrachadh seòrsaichean sònraichte de chosnadh nach bu chòir do luchd-na-tìre a bhith an sàs annta:

“Malairt ann an armachd, malairt ann am beòthaichean, malairt ann am feòil, malairt ann an deoch-làidir, agus malairt ann an puinnseanan.¹“Bhikkhus, a lay follower should not engage in these five trades. What five? Trading in weapons, trading in living beings, trading in meat, trading in intoxicants, and trading in poisons. A lay follower should not engage in these five trades.” – Eadar-theangaichte bhon Pāḷi le Bhikkhu Bodhi, 2009“

Chan eil sin ach liosta. Chan eil mòran againn an sàs ann a leithid de ghnìomhachd; tha sinne nas dualtaighe ag obair ann an oifisean, a’ saothair anns na h-achaidhean, no fiù ‘s a’ coimhead às dèidh chlann.  Mar sin, ciamar a dh’aithnicheas sinn dè tha còir agus mì-chòir nar beatha fhèin?

Ma choimheas sinn na malairtean sin, chì sinn gun toir iad uile cron air beòthaichean eile agus air ar coimhearsnachd. Tha an fhìrinn nas doimhne na sin: tha Cosnadh Mì-Chòir a’ dol dìreach an aghaidh dà bhuadh as cudromaiche a th’ againn – co-fhaireachdainn (karuṇā) agus caomh-chàirdeas (mettā). Chan eil e dìreach mu bhith a’ cumail nan stàitean inntinn sin ann an ar suigheachain-mheasaidh; tha e mu dheidhinn an cleachdadh nar beatha làitheil fhèin, ge bith an e ag obair, aig an taigh, no nar n-àm-falas.

‘S e ceist phearsanta a th’ ann an cosnadh. Feòraich thu fhèin:

• A bheil na tha thu a’ dèanamh a’ toirt buannachd dhut fhèin aig cosgais do chàich?
• A bheil e a’ dèanamh cron air daoine eile no air a’ chomann-shòisealta?
• No a bheil e a’ cur ri slàinte is leasachadh dhaoine?

’S e ceistean a th’ ann an sin nach urrainn ach dhutsa fhreagairt – mura h-eil an freagairt cho follaiseach ri eun air geataibh!

Aon phuing mu dheireadh a dhèanamh mun Earrann a’ Ghiùlan Eitigich: tha a h-uile gin dhiubh seo ceangailte gu dìreach ri kamma. Ma ghabhas sinn ri cainnt mì-sona (musāvāda), gnìomh mì-sona (akusulakamma), no cosnadh mì-sona, cruthaichidh sin toraidhean mì-sona; ma sheachnas sinn na trì seo, cruthaichidh sin toraidhean sona. Airson ar sunnd corporra ‘s inntinnail fhèin agus ar sonas, ‘s e an dòigh mu dheireadh as fheàrr, agus tha Cainnt Chòir, Gnìomh Còir, agus Cosnadh Còir a’ stiùir sinn air an t-Slighe cheart.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

• 1
  “Bhikkhus, a lay follower should not engage in these five trades. What five? Trading in weapons, trading in living beings, trading in meat, trading in intoxicants, and trading in poisons. A lay follower should not engage in these five trades.” – Eadar-theangaichte bhon Pāḷi le Bhikkhu Bodhi, 2009

• 1
  Ged nach eil cead aig manaich ’s banachaig lusan a ghearradh. Thàinig mòran de na riaghailtean airson nam manach agus nam banachag bho mar a bha gnìomhan sònraichte a’ coimhead do luchd-na-tìre, agus cha robh a’ mhòr-chuid dhiubh nan luchd-leantainn a’ Bhùda aig an àm sin. ‘S e aon riaghailt mar sin a’ toirmeasg lusan beò a ghearradh; bha cuid a’ creidsinn gur e creutairean beò le fìosrach a bha ann an craobhan is a leithid, no gum b’ e àite-còmhnaidh do dhiofar sheòrsaichean de dhiathan a bh’ annta, agus gum b’ e gearradh nan lusan sin co-ionann ri beatha thoirt air falbh no dachaigh a sgrios.”

Ma tha Sealladh Ceart na thuigsinn dè a tha fìor, tha Rùn Ceart na dhearbh ghiùlan inntinnail dè a dhèanamh mu dheidhinn. Tha e na fhreagairt spioradail don fhìrinn a chì sinn tro Shealladh Ceart. Tha an dà chuid cho dlùth ri dà thaobh bonn airson ar stiùireadh air an t-Slighe.

Seo na trì gnèithean de Rùn Ceart a theagaisg am Bùda:

1. an rùn aig trèigsinn (nekkhammasaṅkappa): Tha an rùn seo a’ dol an aghaidh sannt. Tha e a’ sireadh saorsa bho ar glacadh fhèin air an t-saoghal
2. an rùn aig deagh-rùn (avyāpādasaṅkappa): Tha an rùn seo a’ dol an aghaidh droch-rùin. Tha e a’ leudachadh co-fhaireachdainn agus tuigse do chàch
3. an rùn aig neo-chiontachd (avihiṁsāsaṅkappa): Tha an rùn seo a’ dol an aghaidh ainneart. Tha e a’ sireadh gum bi ar gnìomhan làn cùram agus co-choisinn

‘S e an abhall-mhìneachadh air trèigsinn beatha manaich (bhikkhu) no banachaig (bhikkhuni). Tha iad a’ toirt seachad a h-uile càil, a’ strìochdainn gun dad a chumail, agus a’ maireachdainn le dìreach na bunaiteach: trusgan, biadh, àite-còmhnaidh, agus leigheasan. Mar luchd-na-tìre, chan eil e a’ ciallachadh gum feum sinn rud sam bith a dhiùltadh dhuinn fhìn idir, ged ‘s e sin an rùn a tha air a chùlaibh. ‘S e an fhìrinn a th’ ann, feumaidh sinn bacadh a chur ar sannt ’s ar pathadh – an dà adhbhar, mar a dh’ionnsaich sinn roimhe, air ar dukkha.

Tha an dàrna ’s an treas rùn nan aghaidhean dìreach air gràin, fuath, agus droch-rùn anns na nochdaidhean inntinnail is corporra. Mar a dh’ionnsaich sinn roimhe, tha kamma air a chur an cèill ann an trì dòighean: corporra, beòil, agus inntinnail. Air an adhbhar sin, ged nach eil sinn a’ tilgeil clachan air ar nàimhdean, tha suidhe air an oisean agus galarachadh nar fuath fhèin fhathast na kamma a bheir toradh mì-sona.

Tha Sealladh Ceart agus Rùn Ceart, an dà chuid nam pàirt de Earrann na Gliocais anns an t-Ochd-shlighe Uasal, a’ stiùireadh ar n-inntinn air an rathad cheart. Mar sin, thèid ar beatha làitheil a stiùireadh gu moralta agus gu h-eitigeach, agus tha sin ga dèanamh deiseil an raon (ar n-inntinn) airson àiteachadh meòrachail.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️