7 – An t-Ochd-shlighe Uasal – Mothachailne Cheart (Sammāsati)

Tha Mothachailne Cheart (Sammāsati) na pàirt dheireannach de Earrann a’ Chòmh-dhùnadh den Ochd-shlighe Uasal.

Gu mì-fhortanach, tha am facal “mothachailne” (sati: mindfulness) làn mì-thuigse a-muigh saoghal nam Bùdach, agus, gu h-onarach, ‘s mathaid gu bheil a-staigh cuideachd. Tha e a’ tighinn bhon fhacal Pāḷi eile, sarati, a tha a’ ciallachadh “cuimhne”. Gu deimhinn, tha pàirt de chuimhne ann an sati, ach tha a’ bhrìgh fada nas fharsainge na sin.

Mar a sgrìobh Bhikkhu Bodhi ann an “What Does Mindfulness Really Mean? A Canonical Perspective”1https://boeddhaweg.wordpress.com/wp-content/uploads/2013/02/mindfulness_canonical_bhikku_bodhi.pdf:

“Ach cha bu chòir an cuimhne cus a chur romhainn anns a’ chùis seo. Nuair a bha e a’ deilbh na briathrachais a thiormaicheadh prìomh athchuingean agus cleachdaidhean a theagaisg, b’ fheudar don Bhùda griodadh às an fhaclachd a bha ri làimh. Gus an cleachdadh a dh’èirich na phrìomh charaidean anns an t-siostam meòrachaidh aige a chomharrachadh, roghnaich e am facal sati. Ach an-seo, chan eil sati a’ sealltainn air cuimhne idir. An àite sin, thug am Bùda brìgh ùr dhan fhacal a tha a’ freagairt air an t-siostam síceolas agus meòrachaidh aige fhèin. Mar sin, bhiodh e na mhearachd bhunaitach a bhith a’ prìomhachadh an t-seann bhrìgh cuimhne anns a’ cho-theacs ùr.… Tha mi den bheachd gur e an taobh seo de sati a nì an ceangal eadar an dà bhrìgh chainònteach: an aon chuid mar chuimhne agus mar mhothachadh soilleir air tachartasan an làthair.… Anns na suttas Pāli, tha sati an sàs ann an dreuchdan eile co-cheangailte ri meòrachadh, ach tha iad sin a’ daingneachadh a chomharrachadh mar mhothachadh soilleir agus làthaireachd bheò.”

A rèir am Pāli Text Society Dictionary, tha sati air a mhìneachadh mar “…intentness of mind, wakefulness of mind, mindfulness, alertness, lucidity of mind, self-possession, conscience, self-consciousness”. Còmhla ri Còmh-dhùnadh Ceart, thèid ar n-inntinn a stèidheachadh san làthair, gus am faic agus an tuig sinn èirigh is dol seachad nan nithean inntinneil is corporra (dhamma) bho mhionaid gu mionaid. Ciamar a nì sinn seo?

Anns an Mahāsatipaṭṭhānasutta (MN 10), tha am Bùda ag ràdh gur e dòigh air dùsgadh a th’ ann am mothachailne. Tha e a’ toirt iomradh air ceithir meòrachaidhean:

  1. air a’ chorp (kāyānupassanā): a’ toirt fa-near ar n-anail, ar gluasadan, staid ar cuirp (suidhe, seasamh, coiseachd, laighe), agus na ceithir dùilean mòra (cattāro mahābhūtā)
  2. air faireachdainn (vedanānupassanā): a’ mothachadh rudan a tha mì-tlachdmhor, thlachdmhor, no neo-mhì-thlachdmhor-is-neo-tlachdmhor. Chan eil seo a’ toirt sùil air tòcadh, mar toileachas no bròn, ach clàradh bunait mothaich (sùil, cluas, sròn, teanga, corp, inntinn) leis an rud fa-leth aice (rud fradhairc, rud fuaimneach, rud fàileachd, rud blasda, rud suathaidh, rud inntinnidh)
  3. air inntinn (cittānupassanā): a’ leantainn staidean inntinn mar fhearg, toileachas, no sìth, agus staidean na h-inntinn fhèin, mar cùmhta/farsainge, còmh-dhùinte/neo-chòmh-dhùinte, agus saor/neo-shaor
  4. air dhammā (dhammānupassanā): tha mòran luchd-teagaisg meòrachaidh ann am Myanmar ag ràdh gum bi seo a’ gabhail a-steach “a h-uile rud”, ach a rèir na sutta, tha sinn a’ meòrachadh air na còig amalan (nīvaraṇā), na còig cruinneachaidhean (pañcakkhandhā), msaa

Bheir sinn sùil nas mionaidiche air na ceithir meòrachaidhean ann an còmhraidhean ri teachd air meòrachadh.

Chan eil e mu bhith a’ feuchainn ri staid inntinn àraidh a chruthachadh. Tha e mu bhith “nìthean fhaicinn mar a tha iad dha-rìribh” (yathābhūtaṁ pajānāti), gun bhreug, gun sgàth, agus gun chlaonadh. Nuair a bhios sinn a’ dèanamh seo, tha sinn a’ treòrachadh ar n-inntinn air ais dhan t-Slighe.

Cuideachd, tha na sutta ag ràdh gu bheil iomadach buadh aig mothachailne fhìor: inntinn dhian, inntinn dhùisgte, soilleireachd inntinn, agus riaghladh fèin. Tha e gar cumail faisg air an fhìrinn.

Mar sin, ciamar a chleachdas sinn seo nar beatha làitheil? Chan eil feum air suidhe fada ann an seòmar dorch air cuisean cofhurtail. Faodaidh sinn mothachailne a chleachdadh le bhith a’ toirt fa-near ar n-anail rè a choiseachd, amhairc ar faireachdainnean gun an cur an céill, no a’ sgrùdadh ar n-inntinn fhèin nuair a tha fearg ag èirigh. Cuidichidh seo sinn gus na roghainnean “ceart” a dhèanamh nar gnìomhan: a’ seachnadh gnìomh deònach mì-sona (akusalakamma) agus a’ dol an sàs ann an gnìomh deònach sona (kusalakamma).

Tha Mothachailne Cheart a’ cur ar n-aire air na tha a’ tachairt taobh a-staigh agus taobh a-muigh, agus a’ leigeil leinn freagairt gu tuigseach an àite gu bras. Le trènadh, bidh an t-inntinn a’ fàs nas socraiche, nas fhosgailte, agus nas fìrinniche. Agus ’s e sin an amas: inntinn a tha saor, fosgailte, agus am fìrinn.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

  • 1
    https://boeddhaweg.wordpress.com/wp-content/uploads/2013/02/mindfulness_canonical_bhikku_bodhi.pdf

6 – An t-Ochd-shlighe Uasal – Dìcheall Ceart (Sammāvayama)

Nise, tha sinn a’ tionndadh gu Earrann na Còmh-dhùnaidh, ris an canar Earrann na Meòmhrachd cuideachd, a’ tòiseachadh le Dìcheall Ceart (Sammāvāyāma).

Tha “Dìcheall” an seo a’ ciallachadh barrachd air saothair chorporra. Tha e mu shaothair inntinn: an oidhirp a thèid ann gus ar n-inntinn a stiùradh air ais gu ceart air an t-Slighe.

Tha ceithir Dìcheallan Ceart ann:

  1. bacadh (saṁvara padhāna): a’ cur bacadh air stàitean mì-sona inntinn a tha ri èirigh, mar sannt, fuath, saobh-chràbhachd
  2. cur às (pahāna padhāna): a’ leigeadh às de stàitean mì-sona inntinn a tha air èirigh
  3. brosnachadh (bhāvanā padhāna): a’ toirt brosnachadh do stàitean sona inntinn a tha ri èirigh, mar caomh-chàirdeas, còmh-dhùnadh, tuigse
  4. gleidheadh (anurakkhanā padhāna): a’ cumail suas agus a’ neartachadh stàitean sona inntinn a tha air èirigh

Chan eil na stàitean inntinn a tha liostaichte gu h-iomlan. Mar eisimpleir, airson stàitean mì-sona, faodaidh sinn bròn, frustrachas, iomagain, eadhon inntinn neo-chùramach a chur ris. Agus airson stàitean sona, faodaidh sinn co-fhaireachdainn (karuṇā), caomh-chàirdeas (mettā), dian-ùidh (jhāna), sìth (santi), socair (passaddhi), agus stàitean sona eile a chur ris.

‘S e a’ bheachd iomlan, gum feum sinn ar n-inntinn a thionndadh gu cùramach ri stàitean inntinn sona, gus am bi e comasach dhuinn an ath dhà phàirt den Ochd-shlighe Uasal a choileanadh gu soirbheachail: Mothachailne Ceart (Sammāsati) agus Còmh-dhùnadh Ceart (Sammāsamādhi).

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

5 – An t-Ochd-shlighe Uasal – Cosnadh Còir (Sammāājiva)

’S e Cosnadh Ceart (Sammāājiva) an treas pàirt de Earrann a’ Ghiùlan Eitigich den Ochd-shlighe Uasal. Mar a tha an tiotal ag ràdh, tha e mu dheidhinn mar a shaothraicheas sinn ar beathannan, gu h-eitigeach agus gun cron a dhèanamh air duine no beothach.

Dìreach mar a tha Cainnt Chòir agus Gnìomh Còir (an dà chuid eile den earrainn seo), tha Cosnadh Ceart air a mhìneachadh mar seachnadh – seachnadh bho Chosnadh Mì-Chòir. Anns an Mahācattārīsakasutta (MN 117), tha am Bùda ag ràdh gur e Cosnadh Mì-Chòir a th’ ann an:

“…cealg, càineadh, bruidhneachas, suaicheantasan, agus a’ sireadh prothaide bho phrothaid.”

… agus gur e Cosnadh Ceart a’ seachnadh nan nithean sin. ’S e prionnsapalan àrd-ìre agus farsaing a th’ ann an sin. Ach tha e nas fheàrr nuair a tha am Bùda pongail. Ann an sutta eile, Vanijjāsutta (AN 5.177), tha e a’ sònrachadh seòrsaichean sònraichte de chosnadh nach bu chòir do luchd-na-tìre a bhith an sàs annta:

“Malairt ann an armachd, malairt ann am beòthaichean, malairt ann am feòil, malairt ann an deoch-làidir, agus malairt ann an puinnseanan.”

Chan eil sin ach liosta. Chan eil mòran againn an sàs ann a leithid de ghnìomhachd; tha sinne nas dualtaighe ag obair ann an oifisean, a’ saothair anns na h-achaidhean, no fiù ‘s a’ coimhead às dèidh chlann.  Mar sin, ciamar a dh’aithnicheas sinn dè tha còir agus mì-chòir nar beatha fhèin?

Ma choimheas sinn na malairtean sin, chì sinn gun toir iad uile cron air beòthaichean eile agus air ar coimhearsnachd. Tha an fhìrinn nas doimhne na sin: tha Cosnadh Mì-Chòir a’ dol dìreach an aghaidh dà bhuadh as cudromaiche a th’ againn – co-fhaireachdainn (karuṇā) agus caomh-chàirdeas (mettā). Chan eil e dìreach mu bhith a’ cumail nan stàitean inntinn sin ann an ar suigheachain-mheasaidh; tha e mu dheidhinn an cleachdadh nar beatha làitheil fhèin, ge bith an e ag obair, aig an taigh, no nar n-àm-falas.

‘S e ceist phearsanta a th’ ann an cosnadh. Feòraich thu fhèin:

  • A bheil na tha thu a’ dèanamh a’ toirt buannachd dhut fhèin aig cosgais do chàich?
  • A bheil e a’ dèanamh cron air daoine eile no air a’ chomann-shòisealta?
  • No a bheil e a’ cur ri slàinte is leasachadh dhaoine?

’S e ceistean a th’ ann an sin nach urrainn ach dhutsa fhreagairt – mura h-eil an freagairt cho follaiseach ri eun air geataibh!

Aon phuing mu dheireadh a dhèanamh mun Earrann a’ Ghiùlan Eitigich: tha a h-uile gin dhiubh seo ceangailte gu dìreach ri kamma. Ma ghabhas sinn ri cainnt mì-sona (musāvāda), gnìomh mì-sona (akusulakamma), no cosnadh mì-sona, cruthaichidh sin toraidhean mì-sona; ma sheachnas sinn na trì seo, cruthaichidh sin toraidhean sona. Airson ar sunnd corporra ‘s inntinnail fhèin agus ar sonas, ‘s e an dòigh mu dheireadh as fheàrr, agus tha Cainnt Chòir, Gnìomh Còir, agus Cosnadh Còir a’ stiùir sinn air an t-Slighe cheart.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

4 – An t-Ochd-shlighe Uasal – Gnìomh Còir (Sammākammanta)

Ma tha Cainnt Chòir (Sammāvācā) a’ toirt stiùiridhean dhuinn airson ar bruidhinn, tha Gnìomh Còir (Sammākammanta) a’ dèanamh an aon rud airson ar n-obrachaibh corporra anns an t-saoghal. Ma tha ar cainnt a’ cruthachadh ar n-àrainneachd spioradail, tha ar gnìomhan a’ cruthachadh ar n-àrainneachd fhìor. Chan eil e dìreach mu bhith a’ seachnadh ainneart; tha e mu bhith a’ togail slàinte, tèarmainn, agus cothrom do chàch. ‘S e ceum practaigeach, follaiseach air an t-Slighe a th’ ann, a’ tionndadh tuigse spioradail gu gnìomh eitigeach ann an saoghal làidir.

Agus, dìreach mar a tha Cainnt Chòir, tha Gnìomh Còir air a mhìneachadh leis na h-obrachan àicheil, na gnìomhan sin às am feum sinn bacadh oirnn fhìn. Tha trì prìomh ghníomhan corporra ann airson bacadh a chur ar giùlan:

  1. gabhail beatha (pāṇātipātā): a’ toirt beatha bho bheothach sam bith. Tha am facal Pāli pāṇā a’ ciallachadh gu ìre “creutair beò le mothachadh a tha a’ tarraing anail”. Tha e a’ buntainn ri beòthaichean le comas-faire, ach chan e lusan1Ged nach eil cead aig manaich ’s banachaig lusan a ghearradh. Thàinig mòran de na riaghailtean airson nam manach agus nam banachag bho mar a bha gnìomhan sònraichte a’ coimhead do luchd-na-tìre, agus cha robh a’ mhòr-chuid dhiubh nan luchd-leantainn a’ Bhùda aig an àm sin. ‘S e aon riaghailt mar sin a’ toirmeasg lusan beò a ghearradh; bha cuid a’ creidsinn gur e creutairean beò le fìosrach a bha ann an craobhan is a leithid, no gum b’ e àite-còmhnaidh do dhiofar sheòrsaichean de dhiathan a bh’ annta, agus gum b’ e gearradh nan lusan sin co-ionann ri beatha thoirt air falbh no dachaigh a sgrios.”).
  2. gabhail rud nach robh air a thoirt (adinnādānā): chan e goid a-mhàin a th’ ann an seo. Tha e a’ ciallachadh bhacadh air ar sannt, a’ gabhail rudan gun chead no gun fhiù. Airson luchd-na-tìre, ’s e sin a’ crathadh ar ceann dà thuras mus giùlain sinn air falbh rud agus àicheadh nach le neach eile a bha e
  3. mi-ghnàthachadh feise (kāmesumicchācārā): a’ dol an sàs ann an gnìomhan feise a tha foill, èigneachail no leònach. Tha cleachdaidhean sòisealta air atharrachadh bho àm a’ Bhùda, ach air an tràth seo, bu chòir dhuinn smaoineachadh air teagasg iomlan a’ Bhùda: dèan dàimh feise a-mhàin ma tha e air aontachadh le chèile, gun foill, gun èigneachadh, agus gun cron a dhèanamh air an dàrna taobh.

Mu dheireadh, tha Cainnt Chòir agus Gnìomh Còir a’ dèanamh suas ceithir de na Còig Gealtannan (pañcasīla) a ghabhas luchd-na-tìre (ann am post eile). Cuidichidh an cleachdadh seo den “dèanamh ceart” ar n-inntinn a ghlanadh bho choire is nàire, gus am bi e comasach dhuinn suidhe gu sàmhach agus ar n-inntinn àiteachadh a dh’ionnsaigh saorsa.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

  • 1
    Ged nach eil cead aig manaich ’s banachaig lusan a ghearradh. Thàinig mòran de na riaghailtean airson nam manach agus nam banachag bho mar a bha gnìomhan sònraichte a’ coimhead do luchd-na-tìre, agus cha robh a’ mhòr-chuid dhiubh nan luchd-leantainn a’ Bhùda aig an àm sin. ‘S e aon riaghailt mar sin a’ toirmeasg lusan beò a ghearradh; bha cuid a’ creidsinn gur e creutairean beò le fìosrach a bha ann an craobhan is a leithid, no gum b’ e àite-còmhnaidh do dhiofar sheòrsaichean de dhiathan a bh’ annta, agus gum b’ e gearradh nan lusan sin co-ionann ri beatha thoirt air falbh no dachaigh a sgrios.”

3 – An t-Ochd-shlighe Uasal – Cainnt Chòir (Sammāvāca)

Tha cumhachd anns gach facal a thig às ar beòil, anns na guthan beaga a tha a’ dèanamh suas ar beatha làitheil. Faodaidh iad leòn no slànachadh a dhèanamh, dìth brèige a chruthachadh no fìrinn a dhaingneachadh. A rèir teagasg a’ Bhùda, tha Cainnt Chòir (Sammāvācā) na treas pàirt den Ochd-shlighe Uasal, agus ’s i a’ chiad phàirt de Earrann a’ Ghiùlan Eitigich. Chan eil e dìreach mu bhith a’ cumail bìdeag beul; tha e mu bhith a’ togail dòigh-bheatha làn tuigse, co-fhaireachdainn, agus ceartais.

Ged a tha Cainnt Chòir na gnìomh dearbsach, tha i air a mìneachadh tro bhacadh bho na ceithir seòrsaichean de Chainnt Mhì-Chòir. breugaireachd (musāvāda): ’s e seo an seòrsa cainnt as cumanta. Tha e a’ ciallachadh facal brèige sam bith. Tha e a’ toirt buaidh air ar nàdar fhèin agus air còmhradh ar coimhearsnachd, mar:

  1. breugaireachd (musāvāda): ’s e seo an seòrsa cainnt as cumanta. Tha e a’ ciallachadh facal brèige sam bith. Tha e a’ toirt buaidh air ar nàdar fhèin agus air còmhradh ar coimhearsnachd
  2. cliù-mhill (pisuṇāvācā): ’s e seo a bhith a’ bruidhinn droch-rùin mu dhuine air a chùlaibh; cùl-chainnt fhìor. Bheir an cleas seo sgoltadh air cairdeas: cairdean a’ tionndadh nan nàimhdean agus nàimhdeas a’ fàs eatorra
  3. buirbealachd (pharusāvācā): cainnt làidir, gharg no fhuathach. Tha seo a’ gabhail a-steach sglamhachd, càineadh, agus briathran garbh eile a tha a’ leònadh
  4. bruidhinn gun adhbhar (samphappalāpa): cainnt mì-chiallach a tha dìreach a’ cur seachad àm. Tha seo a’ gabhail a-steach bruidhnean fala, cabadaich, no gu dearbh, a h-uile càil nach eil co-cheangailte ri Dhamma agus a’ cur gu saorsa bho dukkha.

Tha obair iomlan a’ Dhamma a’ feuchainn ri “nithean fhaicinn mar a tha iad dha-rìribh” (yathābhūtaṁ pajānāti), rud a leigeas às ar fulangtachd (dukkha). Nì breugan mearachd, bidh cùl-chainnt a’ brosnachadh mì-shìthe, lasaidh buirbealachd fuath, agus bheir bruidhinn gun adhbhar ar n-inntinn air falbh bhon amas. Mar sin, bu chòir dhuinn oidhirp a dhèanamh gum bi ar cainnt cho ceart ‘s as urrainn: onarach, rèidh, taitneach, agus ciallach.

Seadh, aon rud eile fhathast: tha cainnt onarach a’ ciallachadh, nuair a bhruidhneas sinn, gum feum sinn an fhìrinn a ràdh. Ach chan eil e a’ ciallachadh gum feum sinn càil a ràdh an-còmhnaidh. Tha an fhìrinn a’ goirtich uaireannan, agus ’s dòcha gum bi fuireach sàmhach no cuspair na còmhraidh ag atharrachadh nam buadhachd airson seachnadh chainnt mhì-chòir.

’S e a’ phuing: chan eil feum againn air bruidhinn an-còmhnaidh. Ach nuair a bhruidhneas sinn, gum bu chòir an fhìrinn a bhith ann.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

2. An t-Ochd-shlighe Uasal – Rùn Ceart (Sammāsaṅkappa)

Ma tha Sealladh Ceart na thuigsinn dè a tha fìor, tha Rùn Ceart na dhearbh ghiùlan inntinnail dè a dhèanamh mu dheidhinn. Tha e na fhreagairt spioradail don fhìrinn a chì sinn tro Shealladh Ceart. Tha an dà chuid cho dlùth ri dà thaobh bonn airson ar stiùireadh air an t-Slighe.

Seo na trì gnèithean de Rùn Ceart a theagaisg am Bùda:

  1. an rùn aig trèigsinn (nekkhammasaṅkappa): Tha an rùn seo a’ dol an aghaidh sannt. Tha e a’ sireadh saorsa bho ar glacadh fhèin air an t-saoghal
  2. an rùn aig deagh-rùn (avyāpādasaṅkappa): Tha an rùn seo a’ dol an aghaidh droch-rùin. Tha e a’ leudachadh co-fhaireachdainn agus tuigse do chàch
  3. an rùn aig neo-chiontachd (avihiṁsāsaṅkappa): Tha an rùn seo a’ dol an aghaidh ainneart. Tha e a’ sireadh gum bi ar gnìomhan làn cùram agus co-choisinn

‘S e an abhall-mhìneachadh air trèigsinn beatha manaich (bhikkhu) no banachaig (bhikkhuni). Tha iad a’ toirt seachad a h-uile càil, a’ strìochdainn gun dad a chumail, agus a’ maireachdainn le dìreach na bunaiteach: trusgan, biadh, àite-còmhnaidh, agus leigheasan. Mar luchd-na-tìre, chan eil e a’ ciallachadh gum feum sinn rud sam bith a dhiùltadh dhuinn fhìn idir, ged ‘s e sin an rùn a tha air a chùlaibh. ‘S e an fhìrinn a th’ ann, feumaidh sinn bacadh a chur ar sannt ’s ar pathadh – an dà adhbhar, mar a dh’ionnsaich sinn roimhe, air ar dukkha.

Tha an dàrna ’s an treas rùn nan aghaidhean dìreach air gràin, fuath, agus droch-rùn anns na nochdaidhean inntinnail is corporra. Mar a dh’ionnsaich sinn roimhe, tha kamma air a chur an cèill ann an trì dòighean: corporra, beòil, agus inntinnail. Air an adhbhar sin, ged nach eil sinn a’ tilgeil clachan air ar nàimhdean, tha suidhe air an oisean agus galarachadh nar fuath fhèin fhathast na kamma a bheir toradh mì-sona.

Tha Sealladh Ceart agus Rùn Ceart, an dà chuid nam pàirt de Earrann na Gliocais anns an t-Ochd-shlighe Uasal, a’ stiùireadh ar n-inntinn air an rathad cheart. Mar sin, thèid ar beatha làitheil a stiùireadh gu moralta agus gu h-eitigeach, agus tha sin ga dèanamh deiseil an raon (ar n-inntinn) airson àiteachadh meòrachail.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

1. An t-Ochd-shlighe Uasal – Sealladh Ceart (Sammādiṭṭhi)

Thig a-steach air an t-Slighe tro chleachdadh an Dhamma le cumadh-inntinn ceart. Anns a’ chiad earrann den Ochd-shlighe Uasal, Earrann na Gliocais, gheibh sinn Sealladh Ceart (Sammādiṭṭhi) agus Rùn Ceart (Sammāsaṅkappa – anns an ath-phost). Tha mìneachaidhean sònraichte glè shoilleir aig a’ chiad fhear, mar a leanas:

Tha Sealladh Ceart air a roinn an dà phàirt: pàirt shaoghalta agus pàirt os-nàdairra. Buinidh an Sealladh Ceart saoghalta ris an t-sealladh ceart air kamma.

’S e a’ chiad rud a bu chòir dhuinn a bhith eòlach mu kamma, gu bheil e a’ ciallachadh “gnìomh deònach” a-mhàin. Chan eil e a’ ciallachadh dàn no geàrr-chùis, no seòrsa sam bith eile de dh’àm ri teachd a tha air a dhearbhadh mar sin idir. Chan eil kamma a’ ciallachadh ach “gnìomh deònach”. Mar a thuirt am Bùda: “’S e rùn, a bhikkhu, a their mi ri kamma.” (“Cetanāhaṁ, bhikkhave, kammaṁ vadāmi.” AN 6.63)

’S e an dàrna rud a feumas sinn fios a bhith againn mu kamma, gu bheil toradh ann aig a h-uile gnìomh deònach. Tha dà sheòrsa kamma ann: kamma sona (kusalakamma) agus kamma mì-sona (akusalakamma). Tha iad air an cur an cèill ann an trì dòighean eadar-dhealaichte: corporra, beòil, agus inntinn. Bheir kamma sona toradh sona, leithid soirbheachas, slàinte, agus toileachas. Air an làimh eile, bheir kamma mì-sona toradh mì-sona, leithid call, tinneas, agus bròn.

’S e sin ràdh, chan urrainn dhuinn a ràdh gu cinnteach: “’S e an tinneas seo a tha mi a’ faireachdainn an-dràsta fhèin toradh an gnìomh shònraichte sin a rinn mi san àm a dh’fhalbh.”, mar eisimpleir. Ach, ‘s urrainn dhuinn a ràdh gu earbsach: “Tha mi tinn an-dràsta air sgàth gnìomh mì-sona a dh’aona ghnothach a rinn mi san àm a dh’fhalbh.” Chan eil e idir cho sìmplidh, ach ’s e sin a’ bheachd choitcheann air mar a obraicheas kamma.

’S e an Sealladh Ceart os-nàdairra an sealladh ceart air na Ceithir Fìrinn Uaisle. Aig toiseach ar cleachdaidh, tha tuigse leabhraicheil againn orra, ach mar a thèid sinn air adhart, bidh tuigse nas fìrinne, nas eòlaiche a’ tighinn bho chleachdadh. ’S e an tuigse iomlan agus fhoirfe sin a th’ ann an nibbāna.

’S e tùs an t-slighe tuigse fhaotainn air nàdar kamma: gur e gnìomh deònach a th’ ann a bheir toradh seachad. Ach, tha an dòigh-obrach falaichte ar beòil. Cha tig an fhìor Shealladh Ceart bho leabhar, ach bho thuigsinn fhìor a thig le eòlas dìridh air na Ceithir Fìrinn Uaisle fhèin. Agus ’s e an tuigse iomlan, fhoirfe sin a th’ ann an nibbāna.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

An Treas ‘s An Ceathramh Fìrinn Uasal – Nirodha agus Magga

An Treas Fìrinn Uasal

Tha an fhìrinn seo na gealltanas mòr: gur urrainn dhuinn saorsa bho fhulangtachd (dukkha) fhaighinn. Chan eil e dìreach a’ dol seachad le àm ach tha e a’ ciallachadh gun urrainn dhuinn cuir às don dukkha gu tur. ‘S e nirodha a th’ ann: sgur agus ceasachadh dhen fhulangtachd a bheir seachad sìth is fois-inntinn dhaorach.

An Ceathramh Fìrinn Uasal

Agus ciamar a lorgas sinn an sgur seo, an fois-inntinn seo, an t-socair seo? Tha am freagairt a’ tighinn tro Cheathramh Fìrinn Uasal (magga), a canar ris an t-Ochd-shlighe Uasal (aṭṭhaṅgiko maggo), far a bheil am Bùda a’ mìneachadh dhuinn an dòigh practaigeach air ar stiùreadh gu dùsgadh (nibbāna).

Tha an t-Ochd-shlighe Uasal air a dèanamh suas de ochd pàirtean, mar a leanas:

  1. Sealladh Ceart (Sammādiṭṭhi)
  2. Rùn Ceart (Sammāsaṅkappa)
  3. Cainnt Chòir (Sammāvācā)
  4. Gnìomh Còir (Sammākammanta)
  5. Cosnadh Còir (Sammāājīva)
  6. Dìcheall Ceart (Sammāvāyāma)
  7. Mothachailne Cheart (Sammāsati)
  8. Còmh-dhùnadh Ceart (Sammāsamādhi)

Faodar an t-Slighe a roinn ann an trì earrannan cuideachd, far a bheil na h-ochd pàirtean a’ tuiteam: Earrann na Gliocais (paññākkhandha – pàirtean 1, 2), Earrann a’ Ghiùlain Eitigich (sīlakkhandha – pàirtean 3, 4, 5), agus Earrann a’ Chòmh-dhùnadh (samādhikkhandha – pàirtean 6, 7, 8).

Thèid sgrùdadh nas mionaidiche a thoirt air gach pàirt san àm ri teachd. Ach sa chumantas, mar a thòisicheas sinn air an t-Slighe? Tòisichidh sinn le tuigse cheart air a’ Dhamma agus an rùn làidir gu obrachadh air ar n-inntinn. An uair sin, glanaidh sinn ar n-ghnìomhan – ar cainnt is ar giùlan – agus cruthaichidh sin raon torrach far am bi comas againn ar n-inntinn fhèin àiteachadh, mar gharradh.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️

 

An Dàrna Fìrinn Uasal – Samudaya

Tha an Dàrna Fìrinn Uasal a’ mìneachadh carson a tha dukkha ag èirigh. ‘S e taṇhā a tha an t-adhbhar. Tha taṇhā a’ ciallachadh ‘pathadh’ gu litireil, ach tha e cuideachd a’ ciallachadh miann, cìocas, agus iarrtas. Anns an Dhammacakkappavattana Sutta (SN 56.11) Thug am Bùda a-mach na trì seòrsaichean de taṇhā:

1. kāma-taṇhā (pathadh aistreach): tha e a’ buntainn ris na sia aistreachdan – sùil, cluas, sròn, teanga, corp, agus inntinn, mar bhith ag iarraidh fuaimean, blasan, no rudan a tha snog ri amharc. Chan eil na rudan aistreach seo maireann ann an gin dhiubh, agus sin carson a bheil sinn an-còmhnaidh a’ sìor-phathadh airson barrachd.

2. bhava-taṇhā (pathadh airson bhith beò): tha an seòrsa pathadh seo nas doirbhe a thuigsinn – oir chan eil e mu bhith beò dìreach san t-saoghal seo, ach mu bhith a’ greimeachadh air beatha ann an dòigh uile-choitcheann… mar gum biodh ‘mi’ ann gu bràth, gun robh an ‘mi’ nam sheòrsa de bheathach, anam no brìgh a bha taobh a-muigh ar nàdar corporra agus a mhaireadh às dèidh an t-saoghail seo.

Bruidhnidh sinn aig àm eile mu dheidhinn a’ bheachd ‘mi’… no is fheàrr ràdh, an dìth dheth. Gu leòr a ràdh, tha sinn ag iarraidh beatha a tha nas fhaide na beatha an t-saoghail seo fhèin. ‘S e seòrsa pathadh a th’ ann.

3. vibhava-taṇhā (pathadh airson neo-bhith): seo an aicheadh air bhava-taṇhā, sealladh an t-so-mhìneachaidh: chan eil ach a’ bheatha seo aonar ann, chan eil anam no brìgh ann. Nuair a thig i gu crìoch, bidh an ‘mi’ dìreach a’ sgur bho bhith ann – chan eil e ann idir tuilleadh.

‘S e na trì seòrsa pathadh seo a tha cur ar fulangtachd (dukkha) air adhart. Ach tha dòchas againn fhathast! Nuair a bhios an lèirsinn agus an gliocas againn air dukkha agus taṇhā, agus gan faicinn ann an gnìomh, ‘s e sin a bheir comas dhuinn ar saoradh bhuaipa. Bruidhnidh sinn aig an-ath-thuras mu ghealladh cleachdadh teagasg a’ Bhùda, agus mun dòigh-obrach anns an Treas agus an Ceathramh Fìrinn Uasal.

☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha. ☸️