Tha Mothachailne Cheart (Sammāsati) na pàirt dheireannach de Earrann a’ Chòmh-dhùnadh den Ochd-shlighe Uasal.
Gu mì-fhortanach, tha am facal “mothachailne” (sati: mindfulness) làn mì-thuigse a-muigh saoghal nam Bùdach, agus, gu h-onarach, ‘s mathaid gu bheil a-staigh cuideachd. Tha e a’ tighinn bhon fhacal Pāḷi eile, sarati, a tha a’ ciallachadh “cuimhne”. Gu deimhinn, tha pàirt de chuimhne ann an sati, ach tha a’ bhrìgh fada nas fharsainge na sin.
Mar a sgrìobh Bhikkhu Bodhi ann an “What Does Mindfulness Really Mean? A Canonical Perspective”1https://boeddhaweg.wordpress.com/wp-content/uploads/2013/02/mindfulness_canonical_bhikku_bodhi.pdf:
“Ach cha bu chòir an cuimhne cus a chur romhainn anns a’ chùis seo. Nuair a bha e a’ deilbh na briathrachais a thiormaicheadh prìomh athchuingean agus cleachdaidhean a theagaisg, b’ fheudar don Bhùda griodadh às an fhaclachd a bha ri làimh. Gus an cleachdadh a dh’èirich na phrìomh charaidean anns an t-siostam meòrachaidh aige a chomharrachadh, roghnaich e am facal sati. Ach an-seo, chan eil sati a’ sealltainn air cuimhne idir. An àite sin, thug am Bùda brìgh ùr dhan fhacal a tha a’ freagairt air an t-siostam síceolas agus meòrachaidh aige fhèin. Mar sin, bhiodh e na mhearachd bhunaitach a bhith a’ prìomhachadh an t-seann bhrìgh cuimhne anns a’ cho-theacs ùr.… Tha mi den bheachd gur e an taobh seo de sati a nì an ceangal eadar an dà bhrìgh chainònteach: an aon chuid mar chuimhne agus mar mhothachadh soilleir air tachartasan an làthair.… Anns na suttas Pāli, tha sati an sàs ann an dreuchdan eile co-cheangailte ri meòrachadh, ach tha iad sin a’ daingneachadh a chomharrachadh mar mhothachadh soilleir agus làthaireachd bheò.”
A rèir am Pāli Text Society Dictionary, tha sati air a mhìneachadh mar “…intentness of mind, wakefulness of mind, mindfulness, alertness, lucidity of mind, self-possession, conscience, self-consciousness”. Còmhla ri Còmh-dhùnadh Ceart, thèid ar n-inntinn a stèidheachadh san làthair, gus am faic agus an tuig sinn èirigh is dol seachad nan nithean inntinneil is corporra (dhamma) bho mhionaid gu mionaid. Ciamar a nì sinn seo?
Anns an Mahāsatipaṭṭhānasutta (MN 10), tha am Bùda ag ràdh gur e dòigh air dùsgadh a th’ ann am mothachailne. Tha e a’ toirt iomradh air ceithir meòrachaidhean:
- air a’ chorp (kāyānupassanā): a’ toirt fa-near ar n-anail, ar gluasadan, staid ar cuirp (suidhe, seasamh, coiseachd, laighe), agus na ceithir dùilean mòra (cattāro mahābhūtā)
- air faireachdainn (vedanānupassanā): a’ mothachadh rudan a tha mì-tlachdmhor, thlachdmhor, no neo-mhì-thlachdmhor-is-neo-tlachdmhor. Chan eil seo a’ toirt sùil air tòcadh, mar toileachas no bròn, ach clàradh bunait mothaich (sùil, cluas, sròn, teanga, corp, inntinn) leis an rud fa-leth aice (rud fradhairc, rud fuaimneach, rud fàileachd, rud blasda, rud suathaidh, rud inntinnidh)
- air inntinn (cittānupassanā): a’ leantainn staidean inntinn mar fhearg, toileachas, no sìth, agus staidean na h-inntinn fhèin, mar cùmhta/farsainge, còmh-dhùinte/neo-chòmh-dhùinte, agus saor/neo-shaor
- air dhammā (dhammānupassanā): tha mòran luchd-teagaisg meòrachaidh ann am Myanmar ag ràdh gum bi seo a’ gabhail a-steach “a h-uile rud”, ach a rèir na sutta, tha sinn a’ meòrachadh air na còig amalan (nīvaraṇā), na còig cruinneachaidhean (pañcakkhandhā), msaa
Bheir sinn sùil nas mionaidiche air na ceithir meòrachaidhean ann an còmhraidhean ri teachd air meòrachadh.
Chan eil e mu bhith a’ feuchainn ri staid inntinn àraidh a chruthachadh. Tha e mu bhith “nìthean fhaicinn mar a tha iad dha-rìribh” (yathābhūtaṁ pajānāti), gun bhreug, gun sgàth, agus gun chlaonadh. Nuair a bhios sinn a’ dèanamh seo, tha sinn a’ treòrachadh ar n-inntinn air ais dhan t-Slighe.
Cuideachd, tha na sutta ag ràdh gu bheil iomadach buadh aig mothachailne fhìor: inntinn dhian, inntinn dhùisgte, soilleireachd inntinn, agus riaghladh fèin. Tha e gar cumail faisg air an fhìrinn.
Mar sin, ciamar a chleachdas sinn seo nar beatha làitheil? Chan eil feum air suidhe fada ann an seòmar dorch air cuisean cofhurtail. Faodaidh sinn mothachailne a chleachdadh le bhith a’ toirt fa-near ar n-anail rè a choiseachd, amhairc ar faireachdainnean gun an cur an céill, no a’ sgrùdadh ar n-inntinn fhèin nuair a tha fearg ag èirigh. Cuidichidh seo sinn gus na roghainnean “ceart” a dhèanamh nar gnìomhan: a’ seachnadh gnìomh deònach mì-sona (akusalakamma) agus a’ dol an sàs ann an gnìomh deònach sona (kusalakamma).
Tha Mothachailne Cheart a’ cur ar n-aire air na tha a’ tachairt taobh a-staigh agus taobh a-muigh, agus a’ leigeil leinn freagairt gu tuigseach an àite gu bras. Le trènadh, bidh an t-inntinn a’ fàs nas socraiche, nas fhosgailte, agus nas fìrinniche. Agus ’s e sin an amas: inntinn a tha saor, fosgailte, agus am fìrinn.
☸️ Gum faigh sinn uile saorsa bho dukkha ☸️